Тӧдчанним

Босьтöм Википедияись

Тöдчанним (рочӧнжык прилагательнöй) — кывладын асвына сёрнитор, кöда мыччалö предметлiсь тöдчан да сетö очакыв кытшöм? кытшöмöсь? юасяннэз вылö.

Мыччалöм могись: паськыт ыб, крут керöс, гажа лун, виль небöг, рöма ситец, ыббез паськытöсь, луннэз гажаöсь.

Тöдчанниммез керöны сёрнисö буржыкöн, мичаöн, богатсьöтöны сiйö.

Увтыррез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Асланыс вежöртас сьöртi тöдчанниммес овлöны кодяöсь да жебöсь.

  • Кодя тöдчанниммес мыччалöны предметлiсь сэтшöм тöдчан, кöда вермас лоны унажык нето етшажык. Мыччалöм могись: гöрд йöрнöс, бур керку, сöстöм ва, вына морт.
  • Жеб тöдчанниммез мыччалöны тöдчансö мöд предмет сьöрті, сія оз вермы лоны унажык нето етшажык. Мыччалöм могись: шогдiовöй нянь, деревенскöй челядь, тöвся удж, космическöй ракета, школьнöй форма.

Вежласьöм[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Кодя тöдчанниммес вежласьöны интенсив тшупöттэз сьöрті:

Тшупöт Содтас Мыччаланнэз
под тшупöт - ыджыт, том
ордчöтан тшупöт -жык ыджытжык, томжык
медвылын тшупöт мед- медыджыт, медтом
тырман тшупöт -кодь ыджыткодь, томкодь
вевтыртан тшупöт -öв ыджытöв, томöв
небзьöтан тшупöт -ыник / -ик ыджытик, томыник

Эм эшö ыждöтан тшупöт, но сія аркмö синтаксис сфераын: тöдчаннимсö мöдпöвсьöтöмöн. Эта коста, кык öткодь тöдчанним коласö вермö петны -ся суффикс, нето и йитас: ыджыт-ыджыт, ыджытся-ыджыт, ыджыт и ыджыт

Синтаксис[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Тöдчанним вежöртöтö эманим и унажыксö сулалö сы одзын. Сэк сiя сёрникузяын лоö определеннёöн. Мыччалöм могись: Кузя нюжалöма волькыт туй. Сулалö жар мича погоддя.

Но тöдчанним вермö сулавны и эманим бöрын. Сэк сiя сёрникузяын лоö висьтасöн и согласуйтчö юракывкöт лыддянын. Мыччалöм могись: Луннэс гажаöсь да мичаöсь. Туйес кузьöсь да волькытöсь.

Субстантивация[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Мукöд тöдчанниммез сёрниын вермöны петны эманим туйö. Мыччалöм могись: Томмезлö колö уна велöтчыны.

Кываркмöм[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Коми кылын эмöсь уна тöдчанниммез, кöдналöн некытшöм содтас абу: кыз, ныж, виль, пым, кузь, лöз, лöг, бур, умöль.

Мукöд тöдчанниммез аркмöны мöдiк сёрниторрезiсь быдкодь содтассэз отсöтöн.

  • -ыт: курыт, зэлыт, лэчыт
  • -ит: векнит, поснит, вöснит
  • -а (-я): гажа, тöла, сола, йöла, юра, öння, бöрья, тöння, нöкья (йöв)
  • -тöм: кортöм, повтöм, кöмтöм, горттöм, вöртöм
  • -öсь: лякöсь, виöсь, сирöсь
  • -ся: арся, асывся, лунся
  • -овöй (-ёвöй): рудзöговöй, льöмовöй, сёёвöй, дöраовöй
  • -ись (-iсь): матiсь, сайись, дорись

Орфография[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Быдöс тöдчанниммес, кöдна аркмöны содтассэзöн да мед- приставкаöн, гижсьöны öтлаын.

Торйын колö висьтавны приставка не- гижöм йылiсь. Тöдчанниммез вермöны аркмыны не торокöн, кöда босьтöм роч кылiсь: неыджыт, небасöк, непаськыт, негора. Не торокыс эна мыччаланнэзын вежöртас сьöртi матын приставка дынö. Этасянь гижсьö сiя тöдчанниммезкöт öтлаын. Не торокöн аркмöм тöдчаннимсö кокнита позьö вежны матына вежöртаса кылöн: неыджыт = учöт, небасöк = нёштöм, непаськыт = векнит, негора = гуся (шыэз).

Кöр эм паныта висьталöм, торок не тöдчанниммезкöт гижсьö торйын. Вöр не ыджыт, а учöт. Туйыс миян деревняöдз не паськыт, но волькыт.

Рочись босьтöм тöдчанниммез, кöдна аркмöмась не торокöн, гижсьöны роч орфорграфия сьöртi: небрежнöй, неряшливöй, неаккуратнöй.

Лыддьöтан[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

  • Майшев, И. И. Грамматика коми-пермяцкого языка. М.-Л., 1940.
  • Коми-пермяцкий язык: Введение, фонетика, лексика и морфология / под ред. и при соавт. проф. В. И. Лыткина. Кудымкар: Коми-перм. кн. изд-во, 1962.