Шонді:Версияэзлӧн торьялӧм

Босьтöм Википедияись
Пытшкӧсыс чышкӧма Пытшкӧсыс содтӧма
Movses-bot (сёрни | пуктöм)
невн. r2.6.2) (робот содтiс: xmf:ბჟა
DEagleBot (сёрни | пуктöм)
невн. r2.6.5) (робот содтiс: ltg:Saule
Визёк 124: Визёк 124:
[[ln:Mói]]
[[ln:Mói]]
[[lt:Saulė]]
[[lt:Saulė]]
[[ltg:Saule]]
[[lv:Saule]]
[[lv:Saule]]
[[map-bms:Srengenge]]
[[map-bms:Srengenge]]

Версия № 04:31, 4 Моз 2011

Шонді – миян кӧдзув

Шондікӧдзув, кӧда системаын мӧдік планетаэз коласын бергалӧ мушарным.

Шондіыс вачкисьӧ ӧддьӧн ыджыт да дзирыт шар вылӧ, вевдӧрас кӧдалӧн шонтӧгыс 6000°, а пытшкас сія эшӧ вылынжык. Мушарысся Шондіыс 1350 сюрсісь ыджытжык. Шондіас эмӧсь сэтшӧм жӧ веществоэз, кыдз и муын. Шонді вылын эмӧсь: кӧрт, ыргӧн да мый да. Сійӧн, мыля шонтӧгыс ӧддьӧн вылын, быдӧс эна веществоэз дзирдаммӧмӧсь – кизерӧсь нето газкодьӧсь.

Му дынсянь шондіыс ӧддьӧн ылын – 149 500 000 км ылына. Шонді вылын тыдалӧны пятноэз. Нія мыччисьӧны шонді асыв ладорын да 12–13 ойлун бӧрті сибӧтчӧны рыт ладорӧ. Сы дырна кежӧ жӧ нія ӧшӧны, сэсся бӧра мыччисьӧны асыв ладорын. Быдса кытшсӧ пятноыс керӧ 25 ойлун дырна. Сідзкӧ, 25 ойлун дырна шондіыс бергӧтчӧ аслас ось гӧгӧр.

Шондіыс кыскӧ да ас гӧгӧрас видзӧ мусӧ, оз лэдз орӧтчыны помтӧм ылынаӧ.

Фотосфера

Шондіыс – ӧддьӧн ыджыт дзирдаммӧм шар, кӧда пасьтӧтӧма вевдӧрсяняс дзирыт югьялан газ вевтӧсӧн. Эта вевтӧсыс шусьӧ фотосфераӧн. Кӧр мийӧ Шондісӧ видзӧтам телескоп пыр, то адззам токӧ фотосферасӧ. Фотосфераыс тыдалӧ миянлӧ помтӧм уна югыт-чочком пятноэзӧн, кӧдна ӧддьӧн вачкисьӧны поснитик кымӧроккез вылӧ. Учёнӧйезлӧн исследованнёэз мыччалісӧ: эна кымӧроккес аркмӧны ёна дзирдаммӧм быдкодь веществоэз (элементтэз) суксьӧтӧм паррезісь. Сэтшӧм кымӧроккезісь быдыслӧн поперечникыс – 100-сянь 500-ӧдз и нельки 2000 км. Эна кымӧррес ветлӧны ӧддьӧн перыта – кыдз бы берегтӧм биа океанын пизян гыэз. Кытшӧм ыджыт эна кымӧррезлӧн шонтӧгыс, позьӧ адззыны кӧть бы сэтісь, мыля сэтшӧм веществоэз, кыдз кӧрт, платина да мӧдіккез пӧртчӧмӧсь сэтчин пар кодь состояннёӧ.

Фотосфера вылын почти пыр тыдалӧны эшӧ тодильнӧй, шочыника чапкалӧм пемыт пятноэз, кӧдна шусьӧны шонді пятноэзӧн. Шонді пятноэс овлӧны неӧтыждаӧсь и форма сьӧрті вачкисьӧны кыдз бы осьтаэз вылӧ, кӧдна гырися писькӧтӧмӧсь фотосфераас.

Шонді пятноэс, кӧть и тыдалӧны пемыттэзӧн, но былисьсӧ нія вовсё не пемытӧсь. Фотосфера югыт сьӧрті нія нежык югытӧсь и сійӧн фотосфераыс югыт-чочком фон вылын нія тыдалӧны пемытжыккезӧн. Этӧ явленнёсӧ позьӧ ордчаӧтны то мыйӧн: шуам, мийӧ видзӧтам керку вылӧ, кӧдӧ бура югдӧтӧ шонді. Керку ӧшыннэс миянлӧ пондасӧ тыдавны пемыттэзӧн, кӧть керку пытшкас воть абу пемыт.

Кадісь кадӧ Шонділӧн дзирдаммӧм югьялан газ вевтӧсыс письталӧ дзирыт газ лёк взрыввезӧн; дзирдаммӧм газзэс чапкиссьӧны ӧддьӧн вылына (протуберанеццез). Сэтшӧм биа фонтаннэс овлӧны вылынанас не ӧтік дас сюрс и не ӧтік сё сюрс километрӧдз.

Фотосфера вевдӧрын эм шонді атмосфера, кӧда аркмӧ сідзжӧ дзирыт газзэзісь. Шонді атмосфераись прокод лэбтісьӧны неӧтік сюрс километр вылына бикыввез.

Шондіыс, кыдз мыччалӧны наблюденнёэз, бергалӧ аслас ось гӧгӧр, токӧ бергалӧ не сідз, кыдз Му. Шонділӧн экватор ладорыс керӧ быдса бергӧтчӧмсӧ 25 лунӧн, ойвыв да лунвыв паськыта 45° вылын – 28 лунӧн, полюс кытш дынын – 33 лунӧн. Петӧ тай, Шонділӧн быд поясыс бергалӧ аспондасис. ak:Ewia