Коми кыв:Версияэзлӧн торьялӧм
Вильмӧтӧмсӧ вежӧртӧтӧмыс абу |
Вильмӧтӧмсӧ вежӧртӧтӧмыс абу |
||
Визёк 267: | Визёк 267: | ||
{{Фин-йöгра кыввез}} |
{{Фин-йöгра кыввез}} |
||
[[Category:Wp/koi]] |
|||
[[Category:Коми кыв]] |
[[Category:Коми кыв]] |
Версия № 18:10, 24 Лӧдзза-номья 2010
Коми кыв – коми отирлöн чужан кыв. Коми кыв аркмöма Урал вужсянь да пырö чудь-йöгра группаись перем кыввез увтырö. Медматын коми кыв дынö лоö удмурт кыв.
Баитiссезлöн лыдыс – 311 сюрс гöгöр морт.
Коми кыв вылын баитöны коми отир, кöдна унажыксö олöны Коми Республикаын, Перем ладорын да Киров лапöлын. Одзжык этна муэз вöлiсö янсöтöмöсь Кардор (Архангельск), Вологда, Вятка да Перем губернияэз коласын. Быдсöн энiя мувывторрез – коми отирлöн горт. Татöн и аркмöмась коми кывлöн диалекттэз.
Сiйöн, мыля кöркöся Кардор да Вологда губернияэзын коми отирöс роччез шуисö зырянаöн (ойвывся комиэз), а Вятка да Перем губернияэзын – пермяккезöн (лунвывся комиэз), коми диалекттэсö велалöмась янсöтны кык ыджыт чукöрö: зыряна коми да перем коми, кöдна коласын эмöсь мымдакö неöткоддез кыв ладын да лексикаын.
Гижöтыс коми кыв вылын аркмöма XIV векö, кöр Вежа Стефан (Перем Степан) лöсьöтöма медодзза коми анбур да вуджöтöма роч да эллин кыввез вылiсь вичкося тексттэз. Печатайтöм небöггезö коми кыввез да тексттэз пырöны XVIII век пондöтчикö. Медодзза коми грамматика да ыджыт коми кывкуд вöлiсö лöсьöтöмöсь 1785 годö Перемланьын. Быдсöн комиöн небöггез пондасö лэдзны 1815 восянь (медодз зыряналаньын).
Коми нация аркмытöдз коми отирыс гижöмась быдкодь диалекттэз вылын, а 1920-30 воэзö Коми лапöлын (öння Коми Республика) да öння Перем ладорись Коми кытшын нормируйтöмась кык торья лыддьöтан кыв: зыряналöн коми кыв да перем коми кыв.
Ним
Рочöн термин коми кыв видзöны кык вежöртасын: 1) зыряналöн коми кыв да 2) быдöс коми отирлöн сёрнитан кыв. Эта дырни перем коми кывнымöс роччес шуöны коми-пермяцкöй языкöн.
Сiйöн, мыля перем комиэз ассьыныс кывнысö зыряна моз жö шуöны коми кыв, то перем комиöн баитiкö колö торйöтны кык вежöртас и шуаннэзöн, мед сорасьтöг вежöртны, мый йылiсь бысниыс.
Эта понда мийö коми кывнас шуамö коми отирлiсь сёрнитан кыв быдсöн, а зыряналiсь коми кывсö сiдз и шуамö: зыряналöн коми кыв, нето зыряналöн кыв, эд миянлö и сiдз вежöртана: зырянаыс тай сё ни комиöсь.
Термин коми-перемяцкöй кыв туйö босьтамö термин перем коми кыв. Этiя шуанöн вежöртамö перем комиэзлöн лыддьöтан кыв.
Коми диалекттэз да сёрнитаннэз (наречиёэз) йылiсь пондамö баитны сiдз: коми кывлöн зыряна диалекттэз / сёрнитаннэз да коми кывлöн перем диалекттэз / сёрнитаннэз.
Коми кывлöн нимыс аркмöма коми шуанiсь. Коми шуаныслöн вежöртасыс коркö вöлi ‘морт’. Баитны комиöн, сiдзкö, лоö ‘баитны морт моз’.
Кывлöн вужжез
Унажык сы йылiсь видзöт: Финн-йöгра кыввез
Коми кыв аркмöма Урал вужсянь финн-йöгра кыввез коласын. Финн-йöгра кыввезöн лыддисьöны комиысся: удмурт кыв, мари кыв, мордва кыв (эрзя и мокша), вепс кыв, карел кыв, финн кыв, ижора кыв, вадья кыв, эст кыв, лив кыв, мадьяр кыв, ханты кыв да манси кыв. Медбöрья куимсö пыртöны йöгра кыв чукöрö, одззаэсö – финн кыв чукöрö. Финн чукöр пытшкын коми да удмурт аркмöтöны торья перым чукöрок, нылöн важ ай-маммез баитöмась пö öтласа перым кыв вылын. Коми кыв да удмурт кыв жагöника торйöтчöмась öтамöдныскöт миян эрася VIII вексянь.
Мукӧд коми шуаннэз коми да мӧдiк финн-йӧгра кыввезын.
Перем коми кыв | вӧвны | виль | ур | ви | пон | ныр | куим | пу | пинь | ки | ой | ма |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Зыряналöн коми кыв | вöвны | выль | ур | вый | пон | ныр | куим | пу | пинь | ки | вой | ма |
Мöдiк фин-йöгра кыввез | ||||||||||||
Удмурт кыв | луыны | выль | вöй | пуны | ныр | куинь | писпу | пинь | ки | уй | ||
Мари кыв | улаш | у | ур | ÿй | пий | нер | кум | пу | пÿй | кид | йÿд | мÿй |
Эрзя кыв | од | чувто | ой | пине | нерь | колмо | ве | |||||
Мокша кыв | улемс | од | ур | вай | пине | шалхка | колма | шуфта | пей | кядь | ве | медь |
Вепс кыв | olda | uz' | orav | voi | koir | nena | koume | pu | pi | käzi | ö | mezi |
Карел кыв | olla | uuzi | orava | voi | koiru | nenä | kolme | puu | pii | käzi | yö | mezi |
Финн кыв | olla | uusi | orava | voi | koira | nenä | kolme | puu | pii | käsi | yö | hunaja |
Эст кыв | olema | uus | orav | või | peni | nina | kolm | puu | pii | käsi | öö | mesi |
Лив кыв | volda | ūž | vorābõz | võidag | piņ | nanā | kuolm | pū | āmbaz | kež | īe | mež |
Ижора кыв | ||||||||||||
Вадья кыв | õlla | koira | ||||||||||
Саам кыв | ||||||||||||
Вöгул кыв | хурум | |||||||||||
Öстяк кыв | йитып | вуй | амп | нёт | хутым | юх | пенгк | ёш | атн | |||
Мадьяр кыв | lenni | új | mókus | vaj | eb | orr | három | fa | fog | kéz | éj | méz |
Диалекттэз
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми диалекттэз
Коми кывлiсь диалекттэсö нимтöны унажыксö ю ниммез сьöртi, кытöн коми йöзыслöн сiя нето мöд чукöрыс олö. Туялiссез велалöмась коми кылын торйöтöны перем коми да зыряна коми диалекттэз
Перем коми диалекттэзöн лоöны:
- Вылiсь Иньва диалект, сiдз баитöны комиэз вылiсь Иньваланьын.
- Улiсь Иньва диалект, сiдз баитöны комиэз улiсь Иньваланьын.
- Öнь диалект, сiдз баитöны (баитöмась ни) комиэз Öньын.
- Нердва диалект, сiдз баитöны комиэз Нердва йыввезын.
- Кöсладор диалект, сiдз баитöны комиэз унажыксö Кöсва дорын.
- Луп диалект, сiдз баитöны комиэз Луп ю йыввезын да Нöрысын.
- Зюзьдiн диалект, сiдз баитöны комиэз Зюзьдiнын.
- Язьва диалект, сiдз баитöны комиэз Язьва дорын.
Вылiсь Иньва, Улiсь Иньва, Нердва да Öнь диалекттэз öтлаöтöны лунвыв перем сёрнитанö, Кöсладор да Луп диалекттэз öтлаöтöны ойвыв перем сёрнитанö.
Мукöд отирыс Нердвасö озö лыддьö торья диалектöн, а сэтiсь баснисö пыртöны Вылiсь Иньва диалект пытшкö. Бöра, Кöсладор диалектiсь мукöд туялiсьыс торйöтö Кöчладор диалект, а Луп диалектiсь петкöтö торья Нöрыс диалект.
Сiйöн, мыля Кöсладор диалект вылын отир баитö и кынымкö грездын Кама ю дорын, мукöдыс шуöны сiйö диалектсö Кöсва-Кама диалект (Кöчладор диалектсянь сiйö торйöтöмöн).
Зюзьдiн диалект лыддисьö рытвыв перем сёрнитанöн; кöть и сiя жö сёрнитанö позьö пыртны Луза-Лэтка да Сыктыв йыв диалекттэз. Мукöдыс бöра пыртö зюзьдiн диалектсö лунвыв зыряна сёрнитанö.
Язьва диалектыс важынсянь лыддисис коми кывлöн асыввыв перем сёрнитан туйö. Öнi мукöд отирыс озö пыртö сiйö перем сёрнитаннэз коласö да лэбтöны бы сылiсь статуссö торья кылöдз (коми-язьвинскöй кыл пö миян).
Зыряна коми диалекттэзö пыртöны:
- Луза-Лэтка диалект, сiдз баитöны комиэз Луз да Лэт юэз дорын.
- Сыктыв йыв диалект, сiдз баитöны комиэз Сыктыв ю йыввезын.
- Шöрöт Сыктыв диалект, сiдз баитöны комиэз шöрöт Сыктыв пöлöн.
- Печора диалект, сiдз баитöны комиэз Печора катытын.
- Сыктывдiн диалект, сiдз баитöны комиэз Сыктыв дiн (уссё) гöгöр.
- Эжва йыв диалект, сiдз баитöны комиэз Эжва йыввезын.
- Эжва горув диалект, сiдзи баитöны комиэз Эжва горулын (улынжык визылын, кывтытын).
- Емва диалект, сiдз баитöны комиэз Емва дорын.
- Удора диалект, сiдз баитöны комиэз Удораын.
- Изьва диалект, сiдз баитöны комиэз Изьва дорын.
Луза-Лэтка, Сыктыв йыв, шöрöт Сыктыв да Печора диалекттэсö öтлаын шуöны лунвыв зыряна сёрнитанöн.
Эжва горув, Емва, Удора да Изьва диалекттэсö лыддьöны ойывыв зыряна сёрнитанöн.
Сыктывдiн да Эжва йыв диалекттэсö озö öтлаöтö сёрнитаннэзö, мыля нiя аркмöмась мöдiк сёрнитаннэз сорлалöмись.
Сыктывдiн диалектсö мукöдыс шуöны Сыктывкар берд диалектöн, но этадз шуаныс сьöкытöв, сысянь сiйö и вежамö кокнитжыкöн, вежöртасыс тай кольччö сiя жö.
Изьва диалектсö мукöд отирыс лыддьöны торья кыв туйö (изьва кыы), но этiя «кыы» вылын öтiк букварся нем абу гижöма.
Кык лыддьöтан кыв
Унажык сы йылiсь видзöт: Перем коми кыв, Зыряналöн коми кыв
Коми гижöт
Коми анбур
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми анбур
Коми орфография
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми орфография
Коми шыэз
Шыэз
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми сёрни шыэз
Быдсöн важ вужья шуаннэзын пантасьöны 33 торья шы.
Коми кылын сизим тыргора шы:
пыдына | ||||
---|---|---|---|---|
матiсь | шöрись | ылiсь | ||
вылына | вылiсь | и | ы | у |
шöрись | э | ö | о | |
улiсь | а |
Шума шыэз:
вылiсь тырп | кывйыв | кывшöр | кывбöр | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
улiсь тырп | улiсь пиннез | вылiсь пиннез | альвеола | палатум одз | палатум бöр | велум | |||
чаналан | нумган | м | н | нь | |||||
орддян | л | ль | |||||||
зэгалан | р | ||||||||
тыр шума | поткöтан | гортöм | п | т | ть | к | |||
гора | б | д | дь | г | |||||
зыртчан | гортöм | (ф) | с | ш | сь | (х) | |||
гора | в | з | ж | зь | й | ||||
гартчан | гортöм | (ц) | тш | ч | |||||
гора | дж | дз |
Пасйöттэз таблича сьöртi:
- й, в – джынви тыргора шыэз
- Шыэз ф, х да ц шуöны дзир рочись босьтöм кыввезын. Одзжык ны туйö шуисö п, к, ч/с (перма, калат, чена, сар)
Коми кыв лад
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми кыв лад
Коми кыввöр
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми кыввöр
Кыв зоралöм
Унажык сы йылiсь видзöт: Коми кывлöн история
Коми кыв туялöм
Видзöт сiдзжö
Öшмöссэз
- Коми-пермяцкий язык: Введение, фонетика, лексика и морфология / под ред. и при соавт. проф. В. И. Лыткина. Кудымкар: Коми-перм. кн. изд-во, 1962.
- Коми язык. Энциклопедия / Отв. ред. Г.В. Федюнёва. М., 1998. 608 c. ISBN 5-7903-0045-6
- Öння коми кыв. Морфология. Сыктывкар, 2000. 544 лб. ISBN 5-7555-0689-2
Ыстöттэз
Чудь-йӧгра кыввез | |||
Йӧгра увтыр | Мадьяр кыв | Маньси кыв | Ханты кыв | ||
Перым увтыр | Коми кыв (стандарттэз: зыряна | перем) | Удмурт кыв | ||
Мари увтыр | Мари кыв (стандарттэз: олык | курык) | ||
Мордва увтыр | Мокша кыв | Эрзя кыв | ||
Чудь увтыр | Фин кыв | Эст кыв | Вепс кыв | Водь кыв | Карел кыв | Лив кыв † | Ижора кыв | ||
Саам увтыр | Саам кыв (стандарттэз: анараш | давви | кильдин | колтта | оарьел | юлев) | ||
Важын ӧшӧм кыввез | Меря кыв † | Мещера кыв † | Мурома кыв † | ||
† Ӧшӧм кыввез |