Коми отирлӧн сёян-юан

Босьтöм Википедияись

Коми отирлӧн сёян-юан — важынся традиция, кӧдӧ комиэз веккез сьӧрна берегитӧны. Отир ӧнӧдз бура тӧдӧны важ сёяннэсӧ да лӧсьӧтӧны нійӧ нимлуннэз кежӧ да гӧтрасяннэз кежӧ. Быд локтісь мортсӧ коми керкуын потшуйтӧны ас сёянӧн. Сідз бура тыдалӧ — комиэз видзӧны ассиныс сёян традицияэз.

Сёян культура[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Сёйлісӧ коми отир пыр ӧтік кадӧ. Лунтырӧн сёйлісӧ нёлись: асывнас, луннас, лунся сёйӧм да ужын коласын вӧлі павжун, рытнас — ужын. Кӧслуналісӧ комиэс етша, но тӧдісӧ кӧслун да ульлун сёян.

Кослунся сёян[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Кӧс сёяныс вӧлі — лёнісь да пышись виӧн сорлалӧм рок (каша), пӧжӧм тшакьяшыд, пуӧм да жаритӧм картов, кӧс виӧн сорлалӧм кушман, суслоӧн да ырӧшӧн пӧжӧм сёртни, зӧрись пуӧм ляз (кисель), ягӧддэзісь керӧм юан.

Ульлунся сёян[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Кӧслуналӧм бӧрсянь сёйисӧ чериись да яйись пуӧм да пӧжӧм сёян, черинянь, пельняннез, тупӧссез. Берся сёян лӧсьӧтлісӧ вежалуннэз кежӧ: яяшыд, няняшыд, нӧкьяйӧв, мичӧтӧм кольттез, тупӧссез да мый да. Масленича кежӧ пӧжалісӧ блиннэз, Благовещеннё кежӧ — кай кодь нянь. Казьтісяннэз кежӧ лӧсьӧтлісӧ чериняннез, пельняннез да тупӧссез изӧм идісь да нӧкись. Медуна сёянсӧ лӧсьӧтлісӧ гӧтрасян кежӧ да Семик кежӧ.

Пельняннез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

(Унажык видзӧт Пельнянь)

Коми отир сёянсис йӧзыс бура тӧдӧны пельняннез. Кыдз шуӧны кывтуяліссез, сія кылыс шогмис кык торись — пель да нянь кыввезісь.

Вӧрись ӧктана сёян[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Сёянаныс комиэз паськыта пыртӧны ӧктӧм ягӧд, тшак, турун. Турун сёянсис отирыс медуна ӧктӧны пистик да пикан.

Юаннэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Ассяма коми юаннэзсис быдыслӧ тӧдсаӧсь чуж пизись керӧм сур да рудзӧга-зӧрья пизись — ырӧш. Ӧнӧдз этнӧ юаннэсӧ лӧсьӧтӧны быд вежалун кежӧ.

Сёян лӧсьӧтӧм да сёян доззэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Сёянсӧ комиэс тшӧкжыка пӧжисӧ да пуисӧ горын. Коліс кӧ лӧсьӧтны сёянсӧ перыта, сэк пуисӧ дорӧм куим кока таганка вылын, кӧда увтын вадзӧтлісӧ чаг-ёг. Сёян да пуан дозсӧ лӧсьӧтлісӧ быд грездын (деревняын) асланыс мастеровӧйез.

Базар вылын позис небны гӧрд сёйись, пуись да кӧртісь керӧм бекӧр-пань да дозмук (посуда). Быд керкуын вӧлісӧ пожум вужись да банісь керӧм доззэз. Унажыксӧ ныын видзисӧ пизь да сю, косьтӧм ягӧд да тшак, сов. Быдлунся сёян понда дыр видзисӧ сэтшӧм дозсӧ.

Сёрӧнжык, XIX век помын, вежалуннэз коста сёянсӧ пызан вылӧ пондісӧ ваявны стеклоись да фаянсісь керӧм дозын. Бура олісь отирыс дознысӧ видзисӧ керӧм шкап-посудниккезын.

Ӧння сёянпӧлӧс[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Ӧння кадӧ асланым коми сёян культураын лоисӧ вильмоза лӧсьӧтӧм блюдоэс. Сідз верданіннэзын, кафеэзын да рестораннэзын позьӧ адззыны — «кулич по-кудымкарски», «плюшки по-юрлински», «биточки по-гайнски», «жаркое по коми-пермяцки», «ырӧш по-кочёвски», «сур по-современному» да мый да.