Эжва (ю)

Босьтöм Википедияись
Эжва кывтытас

Эжва (рочӧн – Вычегда) — Коми Республикаын да Кардор лапӧлын ыджыт ю, кӧда усьӧ Вынваӧ.

География[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Эжваыс 1130 км кузя, а бассейныс 121 сюрс км² ыжда.

Мувывтор аркмӧма йы кыссьывлӧм дырни, а тодиль – Ойвыв саридз медбӧрьяись бӧрыньтчикӧ. Муыс волькыт, шӧрӧт вылынаэз – 120–150 м. Ю оллез паськытӧсь, аллювиӧсь оллез векнитӧсь, террасатӧмӧсь. Бассейныс тэчсьӧма перем кадся пуксьӧссэзӧн (сёйез, мергеллез), изшомвевья извеснякӧн, юра да мел кадся породаэзӧн, кӧднӧ вевттьӧны нельӧттор кадся пуксьӧссэз.

Бассейн муыс вӧрсялӧм: пармаын быдмӧны кӧз, пожум, кыдз. Ӧддьӧн унаӧсь нюррез (нюрсялӧм 18,6%-ӧдз). Ӧрыс чукыля, ю пӧліньыс неыджыт (0,000162).

Эжва пондӧтчӧ Тиман мусюр лунвыв пом дорись Дзур нюрын кык шор (Лунвож да Войвож) ӧтлаасьӧмсянь, а усьӧ Вынва юӧ Пырас (Котлас) кар дынын.

Юыслӧн торрез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Шуӧны Катыт Эжва йылісь (йывсяняс Нем уссёӧдз, 246 км), Шӧрӧт Эжва йылісь (Немдінсянь Сыктыв уссёӧдз, 489 км) да Кывтыт Эжва йылісь (Емва дінсянь аслас уссёӧдз).

Катытас Эжвалӧн бассейныс – кырӧтӧм мыссэза плато, саридз вевдӧрсянь кӧ лыддьыны – 200–250 м вылына. 150–200 метра пасьта оль лажмалӧ 20–40 метраӧдз. Юыс чукыля, уна коськ, лажмытін, ваыс котӧртӧ чожа (0,6–0,7 м/сек лоӧ визулыслӧн перытаыс). Юыс 15–20 метрасянь 80-100 метраӧдз пасьта, шӧрӧт пыдына – 3 м (медджуджытін – 10 м). Тыртчӧ юыс унажыксӧ сылан лымӧн (43–48 %). Ыджыт пайсӧ пуктӧны и муувтся ваэз (35-40 %-ӧдз), мыля му пытшкыс татӧн тэчӧма карст аркмӧтан породаэзӧн (извесняккез, доломит). Ваыслӧн ыждаыс Помӧсдін дорын 49,6 м³/сек.

Файл:Эжва ю1.jpg
2011 ыджытва дырни, Кулöмдін весьтын

Шӧрӧт Эжвалӧн бассейныс босьтӧ паськыт волькытін Тиман керӧссэз да Ойвыв мыссэз коласын. Катытланьсянь ю котӧртӧ Керчомья оль кузя, кӧда куйлӧ Нем вылынін да Джеджым парма коласын. Кывтытланяс юыс кывтӧ паськыт волькыт увтасӧттяс, кӧда лёка нюрсялӧм. Веськыт ладорын юсянь эмӧсь ыджыт тыэз (Донты, Синдор ты). Зораммӧма карст (Нем, Ойвыв Кӧтйӧм, Емва пӧлӧн). Ольыс 10 км пасьта. Адзыс (поймаыс) паськыт, унажыксӧ кыкладорся; татӧн уна ласта (видз), нюр, полойез (виссэз), орӧмваэз. Ӧрыс 100-680 м пасьта, пыдӧсыс кӧдза сора лыаись да сёймуись, абу зумыт, эм уна перекат, лажмытін да ді (остров). Перекаттэзын пыдынаыс 0,5 метраӧн, вомынын (плёсын) – 1,5–5 метраӧдз. Гожумся кӧс дырни визулыс мунӧ 0,3–0,6 м/сек перытаӧн, ыджытва дырни перытаыс лоӧ 1,5–1,8 м/сек. Эжва пырӧ сэтшӧм юэз чукӧрӧ, кӧдналӧн менандрируйтӧмыс абу на чулалӧм. Ваыслӧн ыждаыс вежласьӧ 162 м³/сек-сянь (Немдін) 601 м³/сек-ӧдз (Сыктывкар). Вердчан понда васӧ медуна сетӧ сылан лым (60 %–ӧдз), зэрыслӧн пай – 15–30 %, грунт ваэзлӧн – 15–35 %. Тулысся ытва дырни юыс лэбӧ шӧрӧт межень тшупӧтся вылӧжык кынымкӧ метраӧн (Сыктывкар дынын – кыксянь кватьӧдз метраӧн), эта коста сія вӧтьӧ адзсӧ (поймасӧ) уна километра пасьта.

Кывтыт Эжвалӧн ландшафт да гидрологияыс Шӧрӧт Эжвалӧн кодь жӧ. Ваыслӧн ыжда уссёын – 1160 м³/сек.

Вожжез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Эжваӧ усьӧны 1137 поснитжык ю. Вожжес коласын медкузьӧсь:

веськыт ладорсянь –

шульга ладорсянь –

Кӧзяйство[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Эжва – кылӧтан ю. Кораббез ветлӧны тулыснас Вӧльдінӧдз (959 км), гожмунас да арнас – Кулӧмдінӧдз (693 км).

Ӧрыс ӧддьӧн вежласьӧ, лыаэз ветланаӧсь. Эта сьӧрті Эжва Рочмуын медодзза юэз лыдын лоӧ.

Медгырись ӧзыннэз: Совдор, Еринь, Межӧг, Айкатыла, Сыктывкар, Кулӧмдін.

Мукӧд вожжес Эжвалӧн ӧддьӧн коланаӧсь кӧзяйство понда, (чими кульмӧ да): Войвыв Кӧтйӧм, Емва дмд.

Ӧшмӧс[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

  • Республика Коми. Энциклопедия в 3-х томах. — Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1997. Т. I. ISBN 5-7555-0617-5

Ыстӧттэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]