Коми кыв
Коми кыв
| |
---|---|
Ас ним: | Коми кыв |
Муэз: | Рочму |
Веськӧтлан статус: | Коми Республика, Перем ладорись Коми кытш |
Баитіссезлӧн лыдыс: | 311 сюрс (2002' во) |
Рейтинг: | |
Кыв увтыррез: | Урал кыввез |
Классификация: | Урал котыр
|
Гижан системаыс: | кирилл анбур (коми анбур) |
Кыв коддэз
| |
ISO 639-1 | koi |
ISO 639-2 | kom |
Википедияын
| |
Кыв юкӧт: | [1] (перем коми)
[2] (коми зыряналöн) |
Юкӧтлӧн ним: | Википедия, Мезмыт энциклопедия
Википедия, Мездмöм энциклопедия |
Коми кыв — коми отирлӧн чужан кыв. Коми кыв аркмӧма Урал вужсянь да пырӧ чудь-йӧгра группаись перым кыввез увтырӧ. Медматын коми кыв дынӧ лоӧ удмурт кыв.
Баитіссезлӧн лыдыс – 311 сюрс гӧгӧр морт.
Коми кыв вылын баитӧны коми отир, кӧдна унажыксӧ олӧны Коми Республикаын, Перем ладорын да Киров лапӧлын. Одзжык этна муэз вӧлісӧ янсӧтӧмӧсь Кардор (Архангельск), Вологда, Вятка да Перем губернияэз коласын. Быдсӧн энія мувывторрез – коми отирлӧн горт. Татӧн и аркмӧмась коми кывлӧн диалекттэз.
Сійӧн, мыля кӧркӧся Кардор да Вологда губернияэзын коми отирӧс роччез шуисӧ зырянаӧн (ойвывся комиэз), а Вятка да Перем губернияэзын – пермяккезӧн (лунвывся комиэз), коми диалекттэсӧ велалӧмась янсӧтны кык ыджыт чукӧрӧ: зыряна коми да перем коми, кӧдна коласын эмӧсь мымдакӧ неӧткоддез кыв ладын да лексикаын.
Гижӧтыс коми кыв вылын аркмӧма XIV векӧ, кӧр Вежа Стефан (Перем Степан) лӧсьӧтӧма медодзза коми анбур да вуджӧтӧма роч да эллин кыввез вылісь вичкося тексттэз. Печатайтӧм небӧггезӧ коми кыввез да тексттэз пырӧны XVIII век пондӧтчикӧ. Медодзза коми грамматика да ыджыт коми кывкуд вӧлісӧ лӧсьӧтӧмӧсь 1785 годӧ Перемланьын. Быдсӧн комиӧн небӧггез пондасӧ лэдзны 1815 восянь (медодз зыряналаньын).
Коми нация аркмытӧдз коми отирыс гижӧмась быдкодь диалекттэз вылын, а 1920-30 воэзӧ Коми лапӧлын (ӧння Коми Республика) да ӧння Перем ладорись Коми кытшын нормируйтӧмась кык торья лыддьӧтан кыв: зыряналӧн коми кыв да перем коми кыв.
Ним
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Рочӧн термин коми кыв видзӧны кык вежӧртасын: 1) зыряналӧн коми кыв да 2) быдӧс коми отирлӧн сёрнитан кыв. Эта дырни перем коми кывнымӧс роччес шуӧны коми-пермяцкӧй языкӧн.
Сійӧн, мыля перем комиэз ассьыныс кывнысӧ зыряна моз жӧ шуӧны коми кыв, то перем комиӧн баитікӧ колӧ торйӧтны кык вежӧртас и шуаннэзӧн, мед сорасьтӧг вежӧртны, мый йылісь бысниыс.
Эта понда мийӧ коми кывнас шуамӧ коми отирлісь сёрнитан кыв быдсӧн, а зыряналісь коми кывсӧ сідз и шуамӧ: зыряналӧн коми кыв, нето зыряналӧн кыв, эд миянлӧ и сідз вежӧртана: зырянаыс тай сё ни комиӧсь.
Термин коми-перемяцкӧй кыв туйӧ босьтамӧ термин перем коми кыв. Этія шуанӧн вежӧртамӧ перем комиэзлӧн лыддьӧтан кыв.
Коми диалекттэз да сёрнитаннэз (наречиёэз) йылісь пондамӧ баитны сідз: коми кывлӧн зыряна диалекттэз / сёрнитаннэз да коми кывлӧн перем диалекттэз / сёрнитаннэз.
Коми кывлӧн нимыс аркмӧма коми шуанісь. Коми шуаныслӧн вежӧртасыс коркӧ вӧлі ‘морт’. Баитны комиӧн, сідзкӧ, лоӧ ‘баитны морт моз’.
Кывлӧн вужжез
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: чудь-йӧгра кыввез
Коми кыв аркмӧма Урал вужсянь чудь-йӧгра кыввез коласын. Чудь-йӧгра кыввезӧн лыддисьӧны комиысся: удмурт кыв, мари кыв, мордва кыв (эрзя и мокша), вепс кыв, карел кыв, финн кыв, ижора кыв, вадья кыв, эст кыв, лив кыв, мадьяр кыв, ханты кыв да манси кыв. Медбӧрья куимсӧ пыртӧны йӧгра кыв чукӧрӧ, одззаэсӧ – чудь кыв чукӧрӧ. Чудь чукӧр пытшкын коми да удмурт аркмӧтӧны торья перым чукӧрок, нылӧн важ ай-маммез баитӧмась пӧ ӧтласа перым кыв вылын. Коми кыв да удмурт кыв жагӧника торйӧтчӧмась ӧтамӧдныскӧт миян эрася VIII вексянь.
Мукӧд коми шуаннэз коми да мӧдік чудь-йӧгра кыввезын.
Перем коми кыв | вӧвны | виль | ур | ви | пон | ныр | куим | пу | пинь | ки | ой | ма |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Зыряналӧн коми кыв | вӧвны | выль | ур | вый | пон | ныр | куим | пу | пинь | ки | вой | ма |
Мӧдік фин-йӧгра кыввез | ||||||||||||
Удмурт кыв | луыны | выль | вӧй | пуны | ныр | куинь | писпу | пинь | ки | уй | ||
Мари кыв | улаш | у | ур | ÿй | пий | нер | кум | пу | пÿй | кид | йÿд | мÿй |
Эрзя кыв | од | чувто | ой | пине | нерь | колмо | ве | |||||
Мокша кыв | улемс | од | ур | вай | пине | шалхка | колма | шуфта | пей | кядь | ве | медь |
Вепс кыв | olda | uz' | orav | voi | koir | nena | koume | pu | pi | käzi | ö | mezi |
Карел кыв | olla | uuzi | orava | voi | koiru | nenä | kolme | puu | pii | käzi | yö | mezi |
Финн кыв | olla | uusi | orava | voi | koira | nenä | kolme | puu | pii | käsi | yö | hunaja |
Эст кыв | olema | uus | orav | või | peni | nina | kolm | puu | pii | käsi | öö | mesi |
Лив кыв | volda | ūž | vorābõz | võidag | piņ | nanā | kuolm | pū | āmbaz | kež | īe | mež |
Ижора кыв | ||||||||||||
Вадья кыв | õlla | koira | ||||||||||
Саам кыв | ||||||||||||
Маньси кыв | хурум | |||||||||||
Ханты кыв | йитып | вуй | амп | нёт | хутым | юх | пенгк | ёш | атн | |||
Мадьяр кыв | lenni | új | mókus | vaj | eb | orr | három | fa | fog | kéz | éj | méz |
Диалекттэз
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми диалекттэз
Коми кывлісь диалекттэсӧ нимтӧны унажыксӧ ю ниммез сьӧрті, кытӧн коми йӧзыслӧн сія нето мӧд чукӧрыс олӧ. Туяліссез велалӧмась коми кылын торйӧтӧны перем коми да зыряна коми диалекттэз
Перем коми диалекттэзӧн лоӧны:
- Вылісь иньва диалект, сідз баитӧны комиэз вылісь Иньваланьын.
- Улісь иньва диалект, сідз баитӧны комиэз улісь Иньваланьын.
- Ӧнь диалект, сідз баитӧны (баитӧмась ни) комиэз Ӧньын.
- Нердва диалект, сідз баитӧны комиэз Нердва йыввезын.
- Кӧсладор диалект, сідз баитӧны комиэз унажыксӧ Кӧсва дорын.
- Луп диалект, сідз баитӧны комиэз Луп ю йыввезын да Нӧрысын.
- Зюзьдін диалект, сідз баитӧны комиэз Зюзьдінын.
- Язьва диалект, сідз баитӧны комиэз Язьва дорын.
Вылісь Иньва, Улісь Иньва, Нердва да Ӧнь диалекттэз ӧтлаӧтӧны лунвыв перем сёрнитанӧ, Кӧсладор да Луп диалекттэз ӧтлаӧтӧны ойвыв перем сёрнитанӧ.
Мукӧд отирыс Нердвасӧ озӧ лыддьӧ торья диалектӧн, а сэтісь баснисӧ пыртӧны Вылісь Иньва диалект пытшкӧ. Бӧра, Кӧсладор диалектісь мукӧд туялісьыс торйӧтӧ Кӧчладор диалект, а Луп диалектісь петкӧтӧ торья Нӧрыс диалект.
Сійӧн, мыля Кӧсладор диалект вылын отир баитӧ и кынымкӧ грездын Кама ю дорын, мукӧдыс шуӧны сійӧ диалектсӧ Кӧсва-Кама диалект (Кӧчладор диалектсянь сійӧ торйӧтӧмӧн).
Зюзьдін диалект лыддисьӧ рытвыв перем сёрнитанӧн; кӧть и сія жӧ сёрнитанӧ позьӧ пыртны Луза-Лэтка да Сыктыв йыв диалекттэз. Мукӧдыс бӧра пыртӧ зюзьдін диалектсӧ лунвыв зыряна сёрнитанӧ.
Язьва диалектыс важынсянь лыддисис коми кывлӧн асыввыв перем сёрнитан туйӧ. Ӧні мукӧд отирыс озӧ пыртӧ сійӧ перем сёрнитаннэз коласӧ да лэбтӧны бы сылісь статуссӧ торья кылӧдз (коми-язьвинскӧй кыл пӧ миян).
Зыряна коми диалекттэзӧ пыртӧны:
- Луза-Лэтка диалект, сідз баитӧны комиэз Луз да Лэт юэз дорын.
- Сыктыв йыв диалект, сідз баитӧны комиэз Сыктыв ю йыввезын.
- Шӧрӧт Сыктыв диалект, сідз баитӧны комиэз шӧрӧт Сыктыв пӧлӧн.
- Печора диалект, сідз баитӧны комиэз Печора катытын.
- Сыктывдін диалект, сідз баитӧны комиэз Сыктыв дін (уссё) гӧгӧр.
- Эжва йыв диалект, сідз баитӧны комиэз Эжва йыввезын.
- Эжва горув диалект, сідзи баитӧны комиэз Эжва горулын (улынжык визылын, кывтытын).
- Емва диалект, сідз баитӧны комиэз Емва дорын.
- Удора диалект, сідз баитӧны комиэз Удораын.
- Изьва диалект, сідз баитӧны комиэз Изьва дорын.
Луза-Лэтка, Сыктыв йыв, шӧрӧт Сыктыв да Печора диалекттэсӧ ӧтлаын шуӧны лунвыв зыряна сёрнитанӧн.
Эжва горув, Емва, Удора да Изьва диалекттэсӧ лыддьӧны ойывыв зыряна сёрнитанӧн.
Сыктывдін да Эжва йыв диалекттэсӧ озӧ ӧтлаӧтӧ сёрнитаннэзӧ, мыля нія аркмӧмась мӧдік сёрнитаннэз сорлалӧмись.
Сыктывдін диалектсӧ мукӧдыс шуӧны Сыктывкар берд диалектӧн, но этадз шуаныс сьӧкытӧв, сысянь сійӧ и вежамӧ кокнитжыкӧн, вежӧртасыс тай кольччӧ сія жӧ.
Изьва диалектсӧ мукӧд отирыс лыддьӧны торья кыв туйӧ (изьва кыы), но этія «кыы» вылын ӧтік букварся нем абу гижӧма.
Кык лыддьӧтан кыв
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Перем коми кыв, Зыряналӧн коми кыв
Коми гижӧт
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Коми анбур
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми анбур
Коми орфография
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми орфография
Коми шыэз
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Шыэз
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми сёрни шыэз
Быдсӧн важ вужья шуаннэзын пантасьӧны 33 торья шы.
Коми кылын сизим тыргора шы:
пыдына | ||||
---|---|---|---|---|
матісь | шӧрись | ылісь | ||
лэбтöм | вылына | и | ы | у |
шӧрöдз | э | ö | о | |
лажмыта | а |
Шума шыэз:
вылісь тырп | кывйыв | кывшӧр | кывбӧр | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
улісь тырп | улісь пиннез | вылісь пиннез | альвеола | палатум одз | палатум бӧр | велум | |||
чаналан | нумган | м | н | нь | |||||
орддян | л | ль | |||||||
зэгалан | р | ||||||||
тыр шума | поткӧтан | гортӧм | п | т | ть | к | |||
гора | б | д | дь | г | |||||
зыртчан | гортӧм | (ф) | с | ш | сь | (х) | |||
гора | в | з | ж | зь | й | ||||
гартчан | гортӧм | (ц) | тш | ч | |||||
гора | дж | дз |
Пасйӧттэз таблича сьӧрті:
- й, в – джынви тыргора шыэз
- Шыэз ф, х да ц шуӧны дзир рочись босьтӧм кыввезын. Одзжык ны туйӧ шуисӧ п, к, ч/с (перма, калат, чена, сар)
Коми кыв лад
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кыв лад
Коми кыввӧр
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кыввӧр
Кыв зоралӧм
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Унажык сы йылісь видзӧт: Коми кывлӧн история
Коми кыв туялӧм
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Видзӧт сідзжӧ
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]Ӧшмӧссэз
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]- Коми-пермяцкий язык: Введение, фонетика, лексика и морфология / под ред. и при соавт. проф. В. И. Лыткина. Кудымкар: Коми-перм. кн. изд-во, 1962.
- Коми язык. Энциклопедия / Отв. ред. Г.В. Федюнёва. М., 1998. 608 c. ISBN 5-7903-0045-6
- Ӧння коми кыв. Морфология. Сыктывкар, 2000. 544 лб. ISBN 5-7555-0689-2
Ыстӧттэз
[вильмӧтны | Вильмӧтны код]
Чудь-йӧгра кыввез | |||
Йӧгра увтыр | Мадьяр кыв | Маньси кыв | Ханты кыв | ||
Перым увтыр | Коми кыв (стандарттэз: зыряна | перем) | Удмурт кыв | ||
Мари увтыр | Мари кыв (стандарттэз: олык | курык) | ||
Мордва увтыр | Мокша кыв | Эрзя кыв | ||
Чудь увтыр | Фин кыв | Эст кыв | Вепс кыв | Водь кыв | Карел кыв | Лив кыв † | Ижора кыв | ||
Саам увтыр | Саам кыв (стандарттэз: анараш | давви | кильдин | колтта | оарьел | юлев) | ||
Важын ӧшӧм кыввез | Меря кыв † | Мещера кыв † | Мурома кыв † | ||
† Ӧшӧм кыввез |