Чукотка кытш
Чукоткаись асъюралан кытш | |
---|---|
Вужпас![]() |
Дöрапас![]() |
![]() | |
Статус | асъюралан кытш |
Ыджытжык регион | Ылісь Асыввыв федерал кытш |
Канму | Роч Федерация |
Аркман кад | 1930' декаб 10' лун |
Янсалöм | 1 кар кытш, 5 район |
Веськöтлан шöрин | Кагыргын |
Веськöтлан кыв | роч |
Губернатор | Копин Роман Валентинович |
ОТИР | |
Олiссез (2010 во) |
50 500 (82-öт места) |
Олiссезлöн тшöкыта | 0,07 морт/км² |
Чужанвуж сьöртi тэчас | роччез, лораветланнэз, украинса |
МУ | |
Мувывтор | 721 481 км² (ва - 0,5 %, 3,3-öт места) |
МÖДIК ИНФО | |
БПЛ (2008 во) Морт вывся БПЛ |
30,7 млрд ш. (78-öт места) 615,3 сюрс ш. |
Кад кытш | UTC+12 (гожумнас 13), Урал кад +6 |
Телефон код | +7 427 |
Пошта индекссэз | 689000–689999 |
Автомобиль код | 87 |
Веськöтланлöн сайт |
Чукотка кытш нето Чукоткаись асъюралан кытш (рочӧнжык Чукотскӧй автономнӧй округ) — луораветлан отирлӧн горт му, Роч Федерация видзантор. Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ.
Канкарыс – Кагыргын.
Чукотка кытшыс вӧлі лӧсьӧтӧм 1930' декаб 10' лунӧ медодз Камчатка лапӧв пытшкын, 1953' восянь вӧлі Магадан лапӧлын, кӧдаись сія петіс 1992' юль 16' лунӧ. Сэксянь кытшыс веськыта сулалӧ Роч Федерация кипод увтын.
География[мöдкодьсьöтны | править код]
Чукотка кытш куйлӧ Азия ойвыв-асыввыв помын, Роч Ылісь Асыввылас, Чукотка кӧджын да ордча дiэз вылын (Врангель, Айон, Ратманов да мук.).
Ойвылас сія петӧ Асывыв Сибир да Чукотка саридззез дорӧ, лунвылас — Беринг саридз дорӧ.
Асыввылас ордчӧн куйлӧ Якутму, лунвылас — Магадан лапӧв да Камчатка ладор.
Рытвылас, Беринг вис сайын куйлӧ Америкалӧн Аляска штат.
Медыджыт юэз — Кагыргын (вожжес Майн, Белӧй, Танюрер), Омолон, Великӧй, Амгуэма, Ыджыт да учӧт Анюи.
Медпаськыт тыэз — Краснӧй, Эльгыгытгын, Пекульня. Эльгыгытгын тыыс — уникум, кӧдӧ туялікӧ позьӧ тӧдны, кытшӧм климат вӧлі му вылын уна сюрс во одзті.
Кытшын эм вӧр-ва дорьянін Врангель ді вылын.
Климат[мöдкодьсьöтны | править код]
Чукотка кытш унажыкнас куйлӧ Ойвыв полюс кытш сайын. Сійӧн и климатыс татӧн лёк, субарктикася, вадӧррезын – шӧркодь саридз климат, пытшкись районнэзын – континентвывся. Тöвся кад кыссьӧ 10 тӧлісь дырна.
Январын шӧркодя овлӧ −15 °C-сянь −39 °C-ӧдз, юль коста +5 °C-сянь +10 °C-ӧдз. Енӧжваыс усьӧ 200—500 мм во сьӧрна.
Быдмассэз олан кад кытш лунвылас 80—100 лун. Быдлаын адззан пыр кын му.
Колана шедтассэз[мöдкодьсьöтны | править код]
Чукотка кытшын эмӧсь быдкодь колана шедтассэз: мусир, мугаз, изшом, зарни, озісь, вольфрам, ртуть.
Медыджыт куйлассэз:
- зарни рудалӧн — Купол, Май куйлас, Каральвеем
- киссьӧм зарнилӧн — Рывеем, Пильхинкууль, Каральвеем
- озісь рудалӧн — Пыркакай штокверккез, Иультин, Валькумей
- вольфрамлӧн — Иультин
- шомлӧн — Кагыргын (бурӧй шомыс), Беринг (изшом куйлас)
Отир[мöдкодьсьöтны | править код]
Чукотка кытшын олӧны 49,5 сюрс морт (2009). Отирыслӧн топыта шӧркодяс — 0,07 морт/км², карын оліссес — 66,4 % (2009). 1990' воэзӧ морт лыдыс чинӧма куимись, нетатіссез унаӧн мунісӧ да. Сыбӧрын лыдыс эзжык понды вежсьыны.
1939' восянь отирсö гижöтікö чужанвуж сьöрті тэчас кытшас вöлі сэтшöм (сюрс морт):
1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
---|---|---|---|---|---|---|
Чукчаэз | 12,111 (56.2%) | 9,975 (21.4%) | 11,001 (10.9%) | 11,292 (8.1%) | 11,914 (7.3%) | 12,622 (23.5%) |
Чуваннэз | 944 (0.6%) | 951 (1.8%) | ||||
Юитэз | 800 (3.7%) | 1,064 (2.3%) | 1,149 (1.1%) | 1,278 (0.9%) | 1,452 (0.9%) | 1,534 (2.9%) |
Эвöннез | 817 (3.8%) | 820 (1.8%) | 1,061 (1.0%) | 969 (0.7%) | 1,336 (0.8%) | 1,407 (2.6%) |
Роччез | 5,183 (24.1%) | 28,318 (60.7%) | 70,531 (69.7%) | 96,424 (68.9%) | 108,297 (66.1%) | 27,918 (51.9%) |
Украинса | 571 (2.7%) | 3,543 (7.6%) | 10,393 (10.3%) | 20,122 (14.4%) | 27,600 (16.8%) | 4,960 (9.2%) |
Мöдіккез | 2,055 (9.5%) | 2,969 (6.4%) | 7,049 (7.0%) | 9,859 (7.0%) | 12,391 (7.6%) | 4,432 (8.2%) |
Быдсöн | 21,537 | 46,689 | 101,194 | 139,944 | 163,934 | 53,824 |
Янсалӧм[мöдкодьсьöтны | править код]
Чукотка кытшын квать район да öтік каркытш.
Районнэз:
Кар кытш:
История[мöдкодьсьöтны | править код]
Веськӧтлан[мöдкодьсьöтны | править код]
Чукотка кытшын юралö губернатор. Асъюралöм дырни губернаторрес вöлöмась куима. Медгора нимаыс — роч олигарх Абрамович Роман Аркадьевич. Чукотка кытшись öння губернаторсö, Копин Роман Валентиновичöс, кытшлöн дума бöрйис Рочму президент Д.А.Медведев вöзйöм сьöрті 2008' годö юль 13' лунö.
Чукотка кытшлöн губернаторрез | |
---|---|
1991 — 2000 | А. В. Назаров |
2000 — 2008 | Р. А. Абрамович |
2008 — ӧнӧдз | Р. В. Копин |
Культура[мöдкодьсьöтны | править код]
Ыстісяннэз[мöдкодьсьöтны | править код]
Ыстӧттэз[мöдкодьсьöтны | править код]
- Чукотка кытш веськöтланлöн сайт (рочöн)