Чукотка кытш

Босьтöм Википедияись
Чукоткаись асъюралан кытш
Чукоткакэн автономныкэн округ
Чукотский автономный округ
Вужпас
Дӧрапас
Канму Роч Федерация
Статус асъюралан кытш
Ыджытжык регион Ылісь Асыввыв федерал кытш
Янсалӧм 1 кар кытш, 5 район
Веськӧтлан шӧрин Кагыргын
Аркман кад 1930' декаб 10' лун' во
Губернатор Копин Роман Валентинович
БПЛ (2008 во)
Морт вывся БПЛ
30,7 млрд
615,3 сюрс
Веськöтлан кыв роч
Оліссез (2010 во)
50 500 (82-ӧт места)
Оліссезлӧн тшӧкыта 0,07 морт/км²
Чужанвуж сьӧрті тэчас роччез, лораветланнэз, украинса
Мувывтор 721 481 км²
(ва - 0,5 %, 3,3-ӧт места)
Чукоткаись асъюралан кытш мусерпас
Кад кытш UTC+12 (гожумнас 13),
Урал кад +6
Телефон код +7 427
Пошта индекссэз 689000–689999
Автомобиль код 87
Веськöтланлöн сайт

Чукотка кытш нето Чукоткаись асъюралан кытш (рочӧнжык Чукотскӧй автономнӧй округ) — луораветлан отирлӧн горт му, Роч Федерация видзантор. Пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ.

Канкарыс – Кагыргын.

Чукотка кытшыс вӧлі лӧсьӧтӧм 1930' декаб 10' лунӧ медодз Камчатка лапӧв пытшкын, 1953' восянь вӧлі Магадан лапӧлын, кӧдаись сія петіс 1992' юль 16' лунӧ. Сэксянь кытшыс веськыта сулалӧ Роч Федерация кипод увтын.

География[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чукотка кытш куйлӧ Азия ойвыв-асыввыв помын, Роч Ылісь Асыввылас, Чукотка кӧджын да ордча дiэз вылын (Врангель, Айон, Ратманов да мук.).

Ойвылас сія петӧ Асывыв Сибир да Чукотка саридззез дорӧ, лунвылас — Беринг саридз дорӧ.

Асыввылас ордчӧн куйлӧ Якутму, лунвылас — Магадан лапӧв да Камчатка ладор.

Рытвылас, Беринг вис сайын куйлӧ Америкалӧн Аляска штат.

Медыджыт юэз — Кагыргын (вожжес Майн, Белӧй, Танюрер), Омолон, Великӧй, Амгуэма, Ыджыт да учӧт Анюи.

Медпаськыт тыэз — Краснӧй, Эльгыгытгын, Пекульня. Эльгыгытгын тыыс — уникум, кӧдӧ туялікӧ позьӧ тӧдны, кытшӧм климат вӧлі му вылын уна сюрс во одзті.

Кытшын эм вӧр-ва дорьянін Врангель ді вылын.

Климат[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чукотка кытш унажыкнас куйлӧ Ойвыв полюс кытш сайын. Сійӧн и климатыс татӧн лёк, субарктикася, вадӧррезын – шӧркодь саридз климат, пытшкись районнэзын – континентвывся. Тöвся кад кыссьӧ 10 тӧлісь дырна.

Январын шӧркодя овлӧ −15 °C-сянь −39 °C-ӧдз, юль коста +5 °C-сянь +10 °C-ӧдз. Енӧжваыс усьӧ 200—500 мм во сьӧрна.

Быдмассэз олан кад кытш лунвылас 80—100 лун. Быдлаын адззан пыр кын му.

Колана шедтассэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чукотка кытшын эмӧсь быдкодь колана шедтассэз: мусир, мугаз, изшом, зарни, озісь, вольфрам, ртуть.

Медыджыт куйлассэз:

Отир[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чукотка кытшын олӧны 49,5 сюрс морт (2009). Отирыслӧн топыта шӧркодяс — 0,07 морт/км², карын оліссес — 66,4 % (2009). 1990' воэзӧ морт лыдыс чинӧма куимись, нетатіссез унаӧн мунісӧ да. Сыбӧрын лыдыс эзжык понды вежсьыны.

1939' восянь отирсö гижöтікö чужанвуж сьöрті тэчас кытшас вöлі сэтшöм (сюрс морт):

1939 1959 1970 1979 1989 2002
Чукчаэз 12,111 (56.2%) 9,975 (21.4%) 11,001 (10.9%) 11,292 (8.1%) 11,914 (7.3%) 12,622 (23.5%)
Чуваннэз 944 (0.6%) 951 (1.8%)
Юитэз 800 (3.7%) 1,064 (2.3%) 1,149 (1.1%) 1,278 (0.9%) 1,452 (0.9%) 1,534 (2.9%)
Эвöннез 817 (3.8%) 820 (1.8%) 1,061 (1.0%) 969 (0.7%) 1,336 (0.8%) 1,407 (2.6%)
Роччез 5,183 (24.1%) 28,318 (60.7%) 70,531 (69.7%) 96,424 (68.9%) 108,297 (66.1%) 27,918 (51.9%)
Украинса 571 (2.7%) 3,543 (7.6%) 10,393 (10.3%) 20,122 (14.4%) 27,600 (16.8%) 4,960 (9.2%)
Мöдіккез 2,055 (9.5%) 2,969 (6.4%) 7,049 (7.0%) 9,859 (7.0%) 12,391 (7.6%) 4,432 (8.2%)
Быдсöн 21,537 46,689 101,194 139,944 163,934 53,824

Янсалӧм[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чукотка кытшын квать район да öтік каркытш.

Районнэз:

  1. Кагыргын район
  2. Билибин район
  3. Иультин район
  4. Провиденнё район
  5. Чаун район
  6. Чукотка район

Кар кытш:

История[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Веськӧтлан[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чукотка кытшын юралö губернатор. Асъюралöм дырни губернаторрес вöлöмась куима. Медгора нимаыс — роч олигарх Абрамович Роман Аркадьевич. Чукотка кытшись öння губернаторсö, Копин Роман Валентиновичöс, кытшлöн дума бöрйис Рочму президент Д.А.Медведев вöзйöм сьöрті 2008' годö юль 13' лунö.

Чукотка кытшлöн губернаторрез
19912000 А. В. Назаров
2000 — 2008 Р. А. Абрамович
2008 — ӧнӧдз Р. В. Копин

Культура[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Ыстісяннэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]


Ыстӧттэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]