Якутму

Босьтöм Википедияись
Саха Республика (Якутму)
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Республика Саха (Якутия)
Вужпас
Дӧрапас
Канму Роч Федерация
Гимн Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөйүн ырыата
Статус республика
Ыджытжык регион Ылісь Асыввыв федерал кытш
Янсалӧм 2 кар кытш, 34 район (улуус)
Веськӧтлан шӧрин Якутск
Аркман кад 1922' апрель 27' лун' во
Президент Борисов Егор Афанасьевич
Веськӧтланын юралiсь Данчикова Галина Иннокентьевна
Кан ӧксянын (Ил Тумэн) юралiсь Басыгысов Виталий Николаевич
БПЛ (2008 во)
Морт вывся БПЛ
304986800000
321260
Веськöтлан кыввез якут, роч
Оліссез (2010 во)
949347 (0.67 %, 58-ӧт места)
Оліссезлӧн тшӧкыта 0.31 морт/км²
Чужанвуж сьӧрті тэчас якуттэз, роччез, öвöннэз
Мувывтор 3083523 км²
(ва - 18,03 %, 1-ӧт места)
Саха Республика (Якутму) мусерпас
Кад кытш +10, +11, +12
Код ISO 3166-2 RU-SA
Индекс FIPS RS63
Телефон код +7 411
Пошта индекссэз 677000-677000
Автомобиль код 14
Веськöтланлöн сайт
Викискладын категория Sakha

Яку́тму нето Саха́му (сах. Саха сирэ, рочӧнжык Яку́тия) – якут отирлӧн горт му, асъюралан республика, Роч Федерация видзантор, пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ.

Канкарыс – Якутск.

Якутму – Рочмуын ыжда сьӧрті медыджыт регион. Татӧн тыр ресурссэз экономика зорӧтӧм понда.

Асъюралӧм якуттэзлӧн аркмис 1922' годӧ апрель 27' лунӧ.

География[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Куйланін[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Якут республикаыс 3103,2 сюрс км² ыжда. Сія куйлӧ ойвыв-асыввыв Сибирын. Канмуыс межаасьӧ Чукотка кытшкӧт да Магадан лапӧвкӧт асыввылын, Хабаров ладоркӧт лунвыв-асыввылын, Амур лапӧвкӧт да Байкалсай ладоркӧт лунвылын, Иркут лапӧвкӧт лунвыв-рытвылын да Краснояр ладоркӧт рытвылын. Ойвылас республика паськыта петӧ океан дорӧ. Асчужӧм дорресӧ татӧн аркмӧтӧны Лӧпта саридз да Асыввыв Сибир саридз. Быдсӧн вадӧр визьыс матӧ 4,5 сюрс км кузя.

Мувывторсис 2/5-ся унажык куйлӧ ойвыв полюс кытш сайын. Параллель пӧлӧн Якутму нюжалӧ 2500 км кузя, меридиан пӧлӧн 2000 км кузя.

Медрытвывся чутсӧ адззам Краснояр ладор бердын (105° а.к.), медасыввывсясӧ — Чукотка кытш бердын (165° а.к.). Лунвылас меддорись чут куйлӧ Стан мусюр вылын (55°30' о.п.), Амур лапӧв бердын, а меддорись чутыс ойвылас — Нордвик нӧрыс йылын (74° о.п.), а лыддьыны кӧ и діэсӧ, сэк Генриетта ді вылын (77°о.п.).

Мувевдӧр[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Мувевдӧрыс республикаас 2/3 тор – керӧссэз да джуджытіннэз, 1/3 – лажымытіннэз. Медвылын чутсӧ – Победа керӧс (3147 нето 3003 м вылына), адззӧмась Черскӧй мусюр вылын. Мукӧдыс бӧра шуӧны, Мус Хая керӧс пӧ сысся вылынжык (сія сулалӧ Сунтар Хаята мусюр вылын да лэбӧ 2959 нето 3011 м вылына). Якутмуын нюжалӧ сідзжӧ Янайыв мусюр.

Канму рытвылын сулалӧ ыджытся ыжыт джуджытін – Сибир шӧрисьыс.

Лажмытіннэзісь медпаськытӧсь Медшӧр Якут лажмытін, Колыма лажмытін да асыввыв тор Ойвыв Сибир лажмытінсис.

Ваэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Якутмуын 700 сюрсся унажык ю да 800 сюрсся унажык ты. Юэслӧн ӧтласа кузяныс 2 млн км мымда. Вермана гидроэнергоресурссэс 700 млрд кВт. Медкузь юэз:

Медпаськыт тыэз — Бустах, Лабынкыр дмд.


Климат[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Колана шедтассэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Вӧр-ва дорьяніннэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

История[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Отир[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Чужанвуж сьӧрті тэчас[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

1939—2002 воэзӧ отирӧс гижӧтикӧ тӧдісӧ, кин да кин оліс Якутмуын:

Чужанвуж 1939[1] 1959[2] 1970[3] 1979[4] 1989[5] 2002[6]
Якуттэз 233 273 (56,5 %) 226 053 (46,4 %) 285 749 (43,0 %) 313 917 (36,9 %) 365 236 (33,4 %) 432 290 (45,5 %)
Роччез 146 741 (35,5 %) 215 328 (44,2 %) 314 308 (47,3 %) 429 588 (50,4 %) 550 263 (50,3 %) 390 671 (41,1 %)
Украинса 4 229 (1,0 %) 12 182 (2,5 %) 20 253 (3,0 %) 46 326 (5,4 %) 77 114 (7,0 %) 34 633 (3,65 %)
Эвенкиэз 10 432 (2,5 %) 9 505 (2,0 %) 9 097 (1,4 %) 11 584 (1,4 %) 14 428 (1,3 %) 18 232 (1,9 %)
Эвеннэз 3 133 (0,8 %) 3 537 (0,7 %) 6 471 (1,0 %) 5 763 (0,7 %) 8 668 (0,8 %) 11 657 (1,2 %)
Тотара 4 420 (1,1 %) 5 172 (1,1 %) 7 678 (1,2 %) 10 976 (1,3 %) 17 478 (1,6 %) 10 768 (1,1 %)

Янсалӧм[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Муниципал районнэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Муниципал
район
Веськӧтлан
шӧрин

Кар кытшшез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Оланіннэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Оланін сюрс морт Оланін сюрс морт

Ыстісяннэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

  1. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  2. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  3. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  4. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  5. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  6. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей

Ӧшмӧссэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]