Якутму

Босьтöм Википедия вылiсь

Саха Республика (Якутму)
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Республика Саха (Якутия)

Вужпас
Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg
Дöрапас
Flag of Sakha.svg
Саха Республика (Якутму) мусерпасын
Гимн: Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөйүн ырыата
Статус республика
Ыджытжык регион Ылісь Асыввыв федерал кытш
Канму Роч Федерация
Аркман кад 1922' апрель 27' лун
Янсалöм 2 кар кытш, 34 район (улуус)
Веськöтлан шöрин Якутск
Веськöтлан кыввез якут, роч
Президент Борисов Егор Афанасьевич
Веськӧтланын юралiсь Данчикова Галина Иннокентьевна
Кан ӧксянын (Ил Тумэн) юралiсь Басыгысов Виталий Николаевич

ОТИР

Олiссез (2010 во)
949 347 (0,67 %, 58-öт места)
Олiссезлöн тшöкыта 0,31 морт/км²
Чужанвуж сьöртi тэчас якуттэз, роччез, öвöннэз

МУ

Мувывтор 3 083 523 км² (ва - 18,03 %, 1-öт места)

МÖДIК ИНФО

БПЛ (2008 во)
Морт вывся БПЛ
305,0 млрд ш. (28-öт места)
321,3 сюрс ш.
Кад кытш +10, +11, +12
Код ISO 3166-2 RU-SA
Индекс FIPS RS63
Телефон код +7 411
Пошта индекссэз 677000-677000
Автомобиль код 14
Веськöтланлöн сайт
Викискладын категория Sakha
Sakha Yakutia rep.png

Яку́тму нето Саха́му (сах. Саха сирэ, рочӧнжык Яку́тия) – якут отирлӧн горт му, асъюралан республика, Роч Федерация видзантор, пырӧ Ылісь Асыввыв федерал кытшӧ.

Канкарыс – Якутск.

Якутму – Рочмуын ыжда сьӧрті медыджыт регион. Татӧн тыр ресурссэз экономика зорӧтӧм понда.

Асъюралӧм якуттэзлӧн аркмис 1922' годӧ апрель 27' лунӧ.

География[мöдкодьсьöтны | править код]

Куйланін[мöдкодьсьöтны | править код]

Якут республикаыс 3103,2 сюрс км² ыжда. Сія куйлӧ ойвыв-асыввыв Сибирын. Канмуыс межаасьӧ Чукотка кытшкӧт да Магадан лапӧвкӧт асыввылын, Хабаров ладоркӧт лунвыв-асыввылын, Амур лапӧвкӧт да Байкалсай ладоркӧт лунвылын, Иркут лапӧвкӧт лунвыв-рытвылын да Краснояр ладоркӧт рытвылын. Ойвылас республика паськыта петӧ океан дорӧ. Асчужӧм дорресӧ татӧн аркмӧтӧны Лӧпта саридз да Асыввыв Сибир саридз. Быдсӧн вадӧр визьыс матӧ 4,5 сюрс км кузя.

Мувывторсис 2/5-ся унажык куйлӧ ойвыв полюс кытш сайын. Параллель пӧлӧн Якутму нюжалӧ 2500 км кузя, меридиан пӧлӧн 2000 км кузя.

Медрытвывся чутсӧ адззам Краснояр ладор бердын (105° а.к.), медасыввывсясӧ — Чукотка кытш бердын (165° а.к.). Лунвылас меддорись чут куйлӧ Стан мусюр вылын (55°30' о.п.), Амур лапӧв бердын, а меддорись чутыс ойвылас — Нордвик нӧрыс йылын (74° о.п.), а лыддьыны кӧ и діэсӧ, сэк Генриетта ді вылын (77°о.п.).

Мувевдӧр[мöдкодьсьöтны | править код]

Мувевдӧрыс республикаас 2/3 тор – керӧссэз да джуджытіннэз, 1/3 – лажымытіннэз. Медвылын чутсӧ – Победа керӧс (3147 нето 3003 м вылына), адззӧмась Черскӧй мусюр вылын. Мукӧдыс бӧра шуӧны, Мус Хая керӧс пӧ сысся вылынжык (сія сулалӧ Сунтар Хаята мусюр вылын да лэбӧ 2959 нето 3011 м вылына). Якутмуын нюжалӧ сідзжӧ Янайыв мусюр.

Канму рытвылын сулалӧ ыджытся ыжыт джуджытін – Сибир шӧрисьыс.

Лажмытіннэзісь медпаськытӧсь Медшӧр Якут лажмытін, Колыма лажмытін да асыввыв тор Ойвыв Сибир лажмытінсис.

Ваэз[мöдкодьсьöтны | править код]

Якутмуын 700 сюрсся унажык ю да 800 сюрсся унажык ты. Юэслӧн ӧтласа кузяныс 2 млн км мымда. Вермана гидроэнергоресурссэс 700 млрд кВт. Медкузь юэз:

Медпаськыт тыэз — Бустах, Лабынкыр дмд.


Климат[мöдкодьсьöтны | править код]

Колана шедтассэз[мöдкодьсьöтны | править код]

Вӧр-ва дорьяніннэз[мöдкодьсьöтны | править код]

История[мöдкодьсьöтны | править код]

Отир[мöдкодьсьöтны | править код]

Чужанвуж сьӧрті тэчас[мöдкодьсьöтны | править код]

1939—2002 воэзӧ отирӧс гижӧтикӧ тӧдісӧ, кин да кин оліс Якутмуын:

Чужанвуж 1939[1] 1959[2] 1970[3] 1979[4] 1989[5] 2002[6]
Якуттэз 233 273 (56,5 %) 226 053 (46,4 %) 285 749 (43,0 %) 313 917 (36,9 %) 365 236 (33,4 %) 432 290 (45,5 %)
Роччез 146 741 (35,5 %) 215 328 (44,2 %) 314 308 (47,3 %) 429 588 (50,4 %) 550 263 (50,3 %) 390 671 (41,1 %)
Украинса 4 229 (1,0 %) 12 182 (2,5 %) 20 253 (3,0 %) 46 326 (5,4 %) 77 114 (7,0 %) 34 633 (3,65 %)
Эвенкиэз 10 432 (2,5 %) 9 505 (2,0 %) 9 097 (1,4 %) 11 584 (1,4 %) 14 428 (1,3 %) 18 232 (1,9 %)
Эвеннэз 3 133 (0,8 %) 3 537 (0,7 %) 6 471 (1,0 %) 5 763 (0,7 %) 8 668 (0,8 %) 11 657 (1,2 %)
Тотара 4 420 (1,1 %) 5 172 (1,1 %) 7 678 (1,2 %) 10 976 (1,3 %) 17 478 (1,6 %) 10 768 (1,1 %)

Янсалӧм[мöдкодьсьöтны | править код]

Муниципал районнэз[мöдкодьсьöтны | править код]

Муниципал
район
Веськӧтлан
шӧрин

Кар кытшшез[мöдкодьсьöтны | править код]

Оланіннэз[мöдкодьсьöтны | править код]

Оланін сюрс морт Оланін сюрс морт

Ыстісяннэз[мöдкодьсьöтны | править код]

  1. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  2. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  3. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  4. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  5. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  6. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей

Ӧшмӧссэз[мöдкодьсьöтны | править код]