Кама (ю)

Босьтöм Википедияись
Кама ю
Камалӧн бассейн

Кама — ыджыт ю Европа асыввылын, Урал керӧссэз одзын. Сія лоӧ Каспи саридзӧ усян Волгалӧн шульга вож. Волгаыслӧ Кама лоӧ медыджыт вожнас. Сылӧн кузяыс – 1805 км (Европаын 7-ӧтыс). Кама бассейнын - коми отирлӧн лунвыв горт.

Камалӧн визывтан туй[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Кама пондӧтчӧ Удмурт Республикаись Кез районын, сэсся мунӧ ойланьӧ Киров лапӧлӧт Зюзьдін да Камакатыт районнэс кузя, сы бӧрын кежӧ асывланьӧ и мунӧ Коми кытш пырйӧт, Гайна да Кӧс районнэзӧттяс, петӧ Перем ладорись Совкар районӧ, кытӧн кежӧ лунвылӧ и сыбӧрын визывтӧ сё лунвывланьӧ Перем ладор кузя, Удмурт да Башкыр республикаэз коласӧттяс да петӧ Татарстан республикаӧ, кытӧн сія и усьӧ Волгаас.

Камалӧн вавидзаннэз[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Кама вылын Перем ладорын керӧмӧсь кык пором, сійӧн аркмӧмась Кама вавидзан (1915 км²), Вотка вавидзан (1120 км²), Кама кывтытісь вавидзан.

Кама дорын каррез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Кама дорын сулалӧны каррез – Совкар (Соликамскӧй), Кыдзкар (Березники), Перем, Вотка, Сарапул, Елабуга, Чаллы.

Камалӧн вожжез[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Камалӧн медыджыт вожжез: Вятка, Чочком, Чусва, Вишера.

Кама ю Коми кытшын[вильмӧтны | Вильмӧтны код]

Коми кытш пырья Кама ю котӧртӧ паськыт оль кузя Порыги посёлоксянь да Светлицаӧдз, быдӧссӧ 120 км. Кама визывтӧ вӧррез да нюррез коласӧт.

Коми кытшын Камаӧ усьӧны веськытладорсянь Кӧсва, Иньва, Пожва, шульгаладорсянь Весляна, Сьӧдъю, Лупья, Леман.

Кама ольыслӧн профиль абу симметрия сьӧрті керӧм. Веськыт вадӧр унажыксӧ вылын, тэчӧм под иззэзісь: сёйму, извесьму, мергель. Шульга вадӧрыс, бӧра, лажмыт, ваялӧм лыаӧсь пляжжезӧн да ляпытіннэзӧн. Камалӧн ӧрыс рытвывланьын уналаӧт янсӧтчӧ виссэзӧ. Весляна усянінсянь улынжык да Кӧсва уссёӧдз ӧрыс мукӧдлаӧт паськалӧ 300 метраӧдз. Гайналӧ паныт Камаыс 180-190 м пасьта. Ӧтік воӧн ваыс татӧн кывтӧ шӧркодяс 3 км3 мымда. Гожумся межень коста Кама визывтӧ 0,3–0,6 м/сек шупытаӧн, коссезӧт – 1 м/сек-ӧдз. Коми кышын Камалӧн пыдынаыс шӧркодяс 1-1,5 м. Медучӧт пыдынаэз межень коста 50-60 см, коссезын 0,3-0,4 см. Плёссэзын пыдына овлӧ 3-5 м-ӧдз.

Режим сьӧртіыс Кама – волькытін кузя котӧртан юэз кодь. Оссьӧ апрель коста. Ваыс пондӧ ыждыны майын. Вылын тшупӧтас видзсьӧ 60-70 лун. Этія кадӧ ю кузя ӧтӧрӧ-мӧдӧрӧ ветлӧны уяланнэз – отирыс чулӧтӧны с.ш. ойланься завоз. Сія жӧ кадӧ пондӧны лэдзны вӧр, керӧны пуррез (плоттэз). Лымья тӧв бӧрын да чожа кӧ тулыс локтас, ваыс содӧ 3 метрася вылӧжык. Сэки юыс вӧтьӧ ӧрвывся терраса, ӧтлаын и вадорся вӧррез, йӧз оланіннэз.

Пыдӧсыс Камаыслӧн унажыксӧ лыаись (песӧкись), сорасӧн лоӧ кӧдз (галька), уна сорлалӧм и нювт. Ваыс Камаын рудӧв-гӧрд. Этадз лоӧ сысянь, мыля татчӧ унаӧн миськассьӧны перем системаись гӧрдрӧма сёймуэз. Лёка гудыртӧны Камалісь васӧ неыджыт шороккез, кӧдна петӧны нюррезісь. Ваыс энія шоррезын сьӧда-гӧрд рӧма, мыля сыын соралӧма сісьман органика.

Йысявны Кама пондӧтчӧ Коми кытшӧ кӧдзыттэз локтӧм бӧрын. Йыыслӧн кыза медкӧдзыт воэзӧ овлӧ 1 метраӧдз.